Bistuszowa

   
Wieś na Pogórzu Karpackim, na obszarze Pogórza Ciężkowickiego, nad potokiem Szwedka i jej dopływem potokiem Uniszowskim. Od zachodu i północy graniczy z Tuchowem i Burzynem (gmina Tuchów), od południa z Jodłówką Tuchowską (gmina Tuchów), a od wschodu z Uniszową. Prawdopodobnie była lokowana na prawie polskim i być może dopiero w XIV w. przeniesiono ją na prawo niemieckie. Osią układu osadniczego był ciek wodny potoku Szwedka, który swoją nazwę zawdzięcza tradycji, według której mieli się w niej potopić Szwedzi zaatakowani przez oddział okolicznych chłopów, a zagrody utworzyły wzdłuż niego wieś łańcuchówkę. Na wyżej położonych terenach (Podlesie) w czasach późniejszych powstały rozproszone przysiółki samotnicze. W okresie powtórnej lokacji układ pól był układem łanów leśnych.

Początki osady sięgają czasów XII w. kiedy to Królowa Judyta - druga żona Władysława Hermana, podarowała ją jako ziemie przyległe do Tuchowa, benedyktynom tynieckim. Nazwa pochodzi z języka germańskiego "bist us", oznacza "na wyżynie" (wzniesieniu), być może dlatego, że znaczna jej część położona jest na dwóch przeciwległych wzgórzach. Dalsza część nazwy (-owa) odnosi się do określenia, iż były to ziemie królewskie z nadania.

Pierwsza wzmianka historyczna o wsi pochodzi z 1407 roku. Bistuszowa wymieniana jest jako wieś szlachecka, należąca w latach 1407-1422 do Zawiszy z Bistuszowej. W pierwszej połowie XV wieku Bistuszowa wraz z Łukowicami, Burzynem i częścią Ryglic były w posiadaniu Mikołaja z Burzyna. Ziemie to otrzymał za udział w wojnie z Krzyżakami od Króla który, w 1416 i 1430 powiększył swoje dobra o Kielanowice, Sierakowice i część Uniszowej.

W latach 1502-08 Bistuszowa należy do Jakuba z Burzyna. W rękach Burzyńskich Bistuszowa pozostaje do XVIII wieku. Osią układu osadniczego był ciek wodny potoku Szwedka. Na wyżej położonych terenach (Podlesie) w czasach późniejszych powstały rozproszone przysiółki samotnicze.

W XV wieku wykształcił się główny trakt komunikacyjny, droga z Tuchowa przez Uniszową, Ryglice, Joniny, Kowalową, do Jodłowej. W drugiej połowie XVII w. wzniesiono dwór w Bistuszowej, który przebudowano i rozbudowano w końcu XVIII w. Barokowo klasycystyczny, murowany, parterowy, na planie prostokąta, częściowo podpiwniczony z gankiem kolumnowym od frontu. Nakryty dachem czterospadowym łamanym- tzw. "polskim", kryty gontem.

W pierwszej połowie XIX w. założono park dworski, który został przekształcony z wcześniejszego założenia ogrodowego, o powierzchni ok. 4 ha z aleją lipową prowadzącą do dworu, otoczony pierwotnie szpalerem kilkusetletnich dębów, z których zachowało się kilka egzemplarzy uznanych za pomnik przyrody. W 1882 r. właścicielem majątku byli Bolesław i Maria Bossowscy.

Przed 1868 rokiem Bistuszowa należała do Józefa Rychtarskiego. W 1946 roku majątek przejmuje Skarb Państwa, budynek dawnego dworu przejęty zostaje przez Gromadzką Radę Narodową, urządzona zostaje szkoła oraz przedszkole.

Nazwa wsi:
1228 - Bezdechowicze
1407 - Bestwossowa, Byesoschow
1486 - Byeschvoschovycze
1596 - Biestwieszowa
1880 - Bisłoszowa, Bistuszowa

Z kart historii:

• I poł. XI w. - domniemane powstanie wsi

• koniec XI. w. - wieś prawdopodobnie znalazła się wśród miejscowości nadanych przez królową Judytę, drugą żonę Władysława Hermana, wdowę po królu Węgierskim Salomonie, Benedyktynom Tynieckim.

• 1228 - w sfałszowanym dokumencie Leszka Czarnego wśród posiadłości klasztoru tynieckiego, wymienione są Bezdechowicze (dzisiejsza Bistuszowa)

• XIV w. - Benedyktyni Tynieccy tracą wieś na rzecz króla

• 1407 - pierwsza wiadomość o miejscowości jako wsi szlacheckiej określanej jako Bestwossowa, Byesoschow.

• 1 poł. XV w. - wieś własnością Mikołaja z Burzyna

• XV w. - przez Bistuszową prowadzi droga Tuchów – Uniszowa – Ryglice - Kowalowa do Jodłowej i doliny Wisłoki, która stanowi ważny trakt komunikacyjny

• 1486 - wieś określano w dokumentach jako Byeschvoschovycze

• XVI w. - miejscowość w ziemi krakowskiej, w powiecie bieckim

• 1664 - wieś należy do parafii przy kościele p.w. Św. Katarzyny. Z Bistuszowej do komunii wielkanocnej przystąpiło 85 osób.

• 2 poł. XVII w. - wybudowano dwór w Bistuszowej, który przebudowano i rozbudowano w końcu XVIII w. Barokowo klasycystyczny, murowany, parterowy, na planie prostokąta, częściowo podpiwniczony z gankiem kolumnowym od frontu. Nakryty dachem czterospadowym, łamanym tzw. "polskim", krytym gontem.

• 1 poł. XIX w. - założono park dworski typu krajobrazowego, który został przekształcony z wcześniejszego założenia ogrodowego o powierzchni ok. 4 ha z aleja lipową prowadzącą do dworu, otoczony pierwotnie szpalerem kilkusetletnich dębów, z których zachowało się kilka egzemplarzy uznanych za pomnik przyrody.

• 1846 - Pośród powszechnie panującej nienawiści, szału namiętności ludzkich, pożogi, mordu i rabunków znalazły się chwalebne wyjątki. Do takich wyjątkowych wsi należała Bistuszowa, w której wójtem był Michał Witalis - 19-letni stolarz, powszechnie ceniony i lubiany. Chłopi tutejsi nie byli tak rozbestwieni jak w sąsiednich wioskach i wójt miał na nich dobry wpływ. W czasie rabacji zwołał on swoją gromadę do dworu Bossowskich w Bistuszowej, kazał zabić wieprza, rozkopać starte ziemniaków, wytoczyć beczkę wina z piwnicy i powiedział: "Jedzcie i pijcie, ale pilnujcie, aby tu inni nie napadali i nie mordowali". Właścicieli dworu ukrył i uratował im życie, a kiedy nastał głód i choroby m.in. cholera, Witalis sprowadził lekarza, zakwaterował go we własnym domu, starał się o lekarstwa i wielu ludziom uratował życie. Potem Witalis zrobił zawrotną karierę. Dwukrotnie został wybrany na posła do sejmu wiedeńskiego, był członkiem Rady Państwa. Zawsze reprezentował interesy chłopów, z których się sam wywodził. Zmarł 20 marca 1888 r. jego mogiła znajduje się na cmentarzu w Ryglicach. Wieś należy do Bossowskich.

• 1880 - właścicielem był Richter.

• 1906 - założono szkołę, która w latach 1907 - 1914 była szkołą 1-klasową.

• 1914 - założenie przez Austriaków cmentarza wojennego 87 - dmiu żołnierzy austro węgierskich na bezleśnym wzgórzu w Bistuszowej. Obiekt ten zajmuje powierzchnię 262 m2, ogrodzony jest żelaznymi rurami na betonowych słupkach. W środku znajduje się cokół ze stalowym krzyżem i datą: "1914 - 1915".

• w okresie 1939 - 1945 istniało tajne nauczanie. Tajne komplety odbywały się w Bistuszowej oraz Ryglicach, Kowalowej i Lubczy.

• 24.12.1914 - na terenie Bistuszowej, Ryglic i Uniszowej toczy się bitwa pomiędzy wojskami rosyjskimi i austriackimi.

• od jesieni 1944 - w Bistuszowej i Ryglicach stacjonował oddział skośnookich Kałmuków, którzy w ZSRR przeszli na stronę Niemców. Budzili oni wśród mieszkańców strach i grozę.

• 1949 - rozpoczęcie elektryfikacji wsi

• lata 90-te XX w. - telefonizacja, gazyfikacja

• 01.01.1999 - wieś w gminie Ryglice, w powiecie tarnowskim, w województwie małopolskim.

Walory krajobrazowe
Część naszej miejscowości położona jest na terenie Krajobrazowego Parku Pasma Brzanki, którego walory przyrodnicze i krajobrazowe zachęcają do pieszych wycieczek i rajdów rowerowych. Uprawianie turystyki pieszej i rowerowej możliwe jest dzięki pieszemu szlakowi turystycznemu, który prowadzi przez Tuchów, Kielanowice, Bistuszową Podlesie na Brzankę oraz trasie rowerowej o średnim stopniu trudności. Szlaki te zwracają uwagę na urozmaicenie rzeźby terenu, który charakteryzuje się znacznymi spadkami oraz głęboko wciętymi, V-kształtnymi dolinami potoków, ukazują piękno krajobrazu naszej miejscowości a także różnorodność flory i fauny. Innymi walorami tego terenu będzie łagodny górski klimat, czyste powietrze oraz stosunkowo mało zdegradowane środowisko naturalne z licznymi chronionymi roślinami. W lasach, które stanowią pewną część Bistuszowej dominuje świerk, sosna, jodła, dąb, brzoza, grab, buk, lipa i klon, a spotkać w nich można: sarny, jelenie, dziki, zające, bażanty i kuropatwy.

Widoki, jakie rozpościerają się z Bistuszowej Podlesie czynią to miejsce niezwykłym. Niepowtarzalną atrakcją miejscowości jest możliwość uprawiania turystyki konnej.

Wśród walorów kultury materialnej należy wymienić założenia parkowo dworskie w Bistuszowej. Dwór pochodzi z II połowy XVII w. , który przebudowano i rozbudowano w końcu XVIII w. Barokowo klasycystyczny, murowany, parterowy, na planie prostokąta, częściowo podpiwniczony z gankiem kolumnowym od frontu. Nakryty dachem czterospadowym, łamanym tzw. "polskim", krytym gontem.

W I połowie XIX w. założono park dworski typu krajobrazowego, który został przekształcony z wcześniejszego założenia ogrodowego o powierzchni ok. 4 ha z aleja lipową prowadzącą do dworu, otoczony pierwotnie szpalerem kilkusetletnich dębów, z których zachowało się kilka egzemplarzy uznanych za pomnik przyrody.

Ponad to w Bistuszowej znajduje się:

- Zabytkowa kapliczka z I poł. XIX w.
- Cmentarz 87-dmiu żołnierzy austro-węgierskich na bezleśnym wzgórzu Bistuszowej. Obiekt ogrodzony jest żelaznymi rurami na betonowych słupkach. W środku znajduje się cokół ze stalowym krzyżem i datą: "1914 -1915". Obiekt ten zajmuje powierzchnię 262 m2.