Symbole i Insygnia

Herb, flaga i pieczęć gminy Ryglice
Na mocy ustawy o samorządzie terytorialnym z dnia 8 marca 1990 roku wszystkie gminy w Polsce uzyskały prawo do używania własnych herbów. Późniejsze ustawy dotyczące samorządności terytorialnej rozszerzyły to prawo na flagi i pieczęcie. Odzyskanie przez Ryglice praw miejskich stało się impulsem do podjęcia prac nad symbolami samorządowymi gminy. Herb, flaga i pieczęć gminy Ryglice zostały opracowane w Zakładzie Nauk Pomocniczych Historii i Archiwistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego i przyjęte na posiedzeniu Rady Gminy w dniu 26.03.2001 r.

Historyczne i heraldyczne uwarunkowania kreacji herbu gminy Ryglice.
W skład obecnej gminy Ryglice wchodzi jedno miasto i siedem sołectw: Ryglice, Bistuszowa, Joniny, Kowalowa, Lubcza, Uniszowa, Wola Lubecka oraz Zalasowa. Ryglice - będące siedzibą gminy - odgrywały już od średniowiecza wiodącą rolę na tym terenie. W 1824 roku uzyskały prawa miejskie, utracone w 1934 roku i odzyskane ponownie w 2001 roku. Dlatego w poszukiwaniu motywów tworzących herb gminy zdecydowaliśmy się przede wszystkim sięgnąć do dziejów Ryglic, starając się jednocześnie uwzględnić historyczne tradycje pozostałych miejscowości wchodzących w skład gminy.

Uzyskanie przez Ryglice praw miejskich w 1824 roku związane było zapewne z uzyskaniem herbu. Mogło się to odbyć bądź przez nadanie herbu osobnym dokumentem (co było praktykowane przez władze austriackie w stosunku do miast galicyjskich), bądź też via facti na pieczęci używanej przez miasto. Niestety w literaturze heraldycznej dotyczącej miast galicyjskich oraz miast Rzeczypospolitej Polskiej herb Ryglic nie występuje. Nie ma go ani w herbarzach miast monarchii austro- węgierskiej (H. G. Strohla, K. Linda,) ani w opracowaniach dotyczących herbów miast polskich (A. Chomicki, Herby miast i ziem polskich, Warszawa 1939; M. Gumowski, Herby miast polskich, Warszawa 1960; Miasta polskie w tysiącleciu, T.1, Wrocław - Warszawa - Kraków 1965; A. Plewako, J. Wanag, Herbarz miast polskich, Warszawa 1994).

W związku z tym podjęliśmy poszukiwania archiwalne, które poszły przede wszystkim w kierunku odnalezienia pieczęci miejskiej Ryglic oraz wsi wchodzących w skład obecnej gminy. Niestety materiał źródłowy dotyczący miasta oraz gminy Ryglice jest bardzo skromny. Wynika to zapewne stąd, że w styczniu 1945 roku Niemcy spalili wschodnią część miasta wraz z ratuszem, gdzie znajdowały się prawdopodobnie miejskie archiwalia nie przekazane do archiwów państwowych. Nieznany jest nawet dokument nadania praw miejskich Ryglicom, nie udało się też odnaleźć pieczęci z herbem miejskim. Pomimo to poszukiwania archiwalne przyniosły stosunkowo obfity plon. Odnaleziono pieczęcie pięciu wsi wchodzących obecnie w skład gminy: Bistuszowej, Jonin, Kowalowej, Lubczy i Zalasowej, dwie pieczęcie napisowe Urzędu Miejskiego w Ryglicach, trzy pieczęcie dominium Ryglice oraz pieczęć dominium Uniszowa. Zespół ten uzupełnia pieczęć parafii w Ryglicach ze św. Katarzyną oraz pieczęć zarządu parafialnego kościoła w Ryglicach, przedstawiająca krzyż.

Poszczególne pieczęcie wiejskie prezentowały następujące motywy: Bistuszowa - ptaka siedzącego na gałązce, Joniny - drzewo (lub gałązkę) z trzema konarami, Kowalowy - miech kowalski, Lubcza - baranka, Zalasowa - drzewo liściaste o rozłożystej koronie. Wyjaśnić przy tym należy, że wyobrażenia umieszczane na wymienionych powyżej pieczęciach wiejskich nie były herbami, gdyż wsie nie posiadały prawa do używania herbów. Były to godła napieczętne, które w sprzyjających warunkach mogą być wykorzystywane jako jeden z elementów konstrukcyjnych herbów gminnych. W naszym przypadku nie było to jednak możliwe, gdyż żaden z motywów występujących na pieczęciach nie wykraczał poza lokalne ramy jednej miejscowości. Każde z tych godeł miało charakter partykularny, związany ściśle z konkretną wsią, dwa z nich to wręcz tzw. godła mówiące (Kowalowy i Zalasowa), nie nadawały się one więc na herb gminy, który powinien odzwierciedlać w miarę możliwości tradycje historyczną całego regionu wchodzącego w skład obecnej gminy. Wymogu tego nie spełniały także pieczęcie dominialne. Jedna z pieczęci dominium ryglickiego nosi w polu napis: Dominium Ryglice, zwieńczony koroną, dwie pozostałe przedstawiają na tarczy zwieńczonej koroną herb Gryf, należący do rodziny Leśniowskich. Pieczęć dominium Uniszowa prezentuje na tarczy zwieńczonej koroną dwie wieże kościelne.

Wsie leżące na terenie obecnej gminy Ryglice w przytłaczającej większości miały charakter szlachecki, jedynie Lubcza była wsią królewską, i należały w ciągu dziejów do różnych rodzin szlacheckich. Przykładowo Ryglice należały m.in. do Ankwiczów i Leśniowskich i jakkolwiek obydwie rodziny zostawiły po sobie trwały ślad na tym terenie w postaci różnych obiektów, to jednak ich obecność w perspektywie ponad sześćsetletniej historii Ryglic była stosunkowo krótka i zmienna. Tak więc również herby tutejszych rodzin szlacheckich nie były najlepszym tworzywem dla herbu gminy. W poszukiwaniu godła herbowego należało sięgnąć do możliwie najstarszej tradycji.

Taką możliwość stwarzało odwołanie się do wezwania kościoła parafialnego w Ryglicach. Co prawda jeszcze dwie inne wsie leżące na terenie gminy miały charakter parafialny: Lubcza i Zalasowa, ale zasadą stosowaną przy tworzeniu współczesnych herbów gminnych jest sięganie do tradycji historycznej i symbolicznej przede wszystkim miejscowości będącej siedzibą gminy.

Od czasów średniowiecza parafia ryglicka nosiła wezwanie św. Katarzyny. Na pieczęci parafialnej zachowanej przy dziewiętnastowiecznych dokumentach występuje wyobrażenie św. Katarzyny. Przedstawia ona świętą ubraną w suknię i obszerny płaszcz, w koronie na głowie, z mieczem w lewej ręce, gałązką palmową w prawej oraz połową koła egzekucyjnego umieszczonego po jej prawej stronie. Wyobrażenie powyższe wykształcone już w średniowieczu nawiązuje do legendy św. Katarzyny. Była ona królewską córką żyjącą w czasach cesarza Maksencjusza. Za odmowę porzucenia wiary chrześcijańskiej skazana została na śmierć. Jednak tortury, którym ją poddano nie wyrządziły jej żadnej krzywdy. Koło egzekucyjne, którym była torturowana, rozpadło się na części. Skazana na ścięcie zginęła męczeńską śmiercią 24 lub 25 listopada 305 roku. Od wczesnego średniowiecza należała do najpopularniejszych świętych, od XIII wieku była najbardziej po Matce Boskiej czczoną świętą. Przejawiało się to w wezwaniach kościołów, kaplic i ołtarzy, w sztuce, zwłaszcza w malarstwie tablicowym, oraz w imiennictwie. Jej kult był bardzo silny także w Małopolsce. Atrybuty świętej nawiązywały do jej królewskiego pochodzenia i męczeńskiej śmierci. Były to: koło egzekucyjne, miecz, gałązka palmowa oraz korona. Często w ikonografii świętej przedstawiano trzy czwarte lub połowę koła, nawiązując w ten sposób do jego cudownego zniszczenia podczas tortur.

Ponieważ motywy występujące na odnalezionych pieczęciach wiejskich nie nadawały się do stworzenia herbu współczesnej gminy, postanowiliśmy sięgnąć do postaci patronki ryglickiej parafii. Przemawiał za tym zarówno fakt jej uniwersalnego kultu, jak i to że parafia obejmuje swym obszarem połowę miejscowości wchodzących w skład obecnej gminy (Ryglice, Bistuszową, Joniny i Uniszową). Postać św. Katrzyny jest więc dla tych terenów ważnym składnikiem historycznej tradycji, obecnej na zabytkach zachowanych w ryglickim kościele. Występuje ona na obrazie w ołtarzu głównym, w ołtarzu bocznym Chrystusa Bolesnego, posąg świętej znajduje się w kruchcie oraz przed kościołem, występuje też na witrażu z 1937 roku. Święta Katarzyna od średniowiecza stale jest obecna w świadomości mieszkańców gminy.

Popularność jej kultu znalazła swoje odzwierciedlenie także w heraldyce, gdyż występuje ona w herbach pięciu miast współczesnej Polski: Działdowa, Dzierzgonia, Góry, Nowego Targu i Tyczyna. Aby odróżnić herb gminy Ryglice od herbów tych miast, postanowiono w godle herbu umieścić nie postać świętej lecz jej atrybuty: dwie części koła egzekucyjnego, miecz oraz koronę. W ten sposób Ryglice otrzymały herb jakiego nie posiadało dotychczas żadne miasto w Polsce.

Herb gminy Ryglice
Ponieważ herby wykształciły się w średniowieczu i pełniły pierwotnie rolę znaków bojowo - rozpoznawczych dlatego sztuka heraldyczna wymaga aby godło herbowe było umieszczane na tarczy. W heraldyce stosuje się ograniczoną liczbę kolorów. Cztery tzw. barwy: czerwoną, błękitną, zieloną i czarną oraz dwa metale: złoto i srebro, które można zastępować kolorem żółtym i białym. Przestrzegana powinna być tzw. zasada alternacji mówiąca, że nie powinno się kłaść barwy na barwę i metalu na metal. Wskazane jest też aby ilość przedmiotów i barw tworzących godło herbowe była ograniczona do koniecznego minimum. Obowiązuje zasada, że czym herb jest prostszy tym lepszy. Herb gminy Ryglice przedstawiający atrybuty św. Katarzyny realizuje te zasady.

Urzędowy opis (tzw. blazonowanie) herbu gminy Ryglice brzmi następująco:

W polu czerwonym miecz złoty sztychem w górę, zwieńczony złotą koroną, po jego bokach dwie złote połowy koła egzekucyjnego z ośmioma kolcami.

Godło herbu tworzą atrybuty św. Katarzyny. Miecz i koło egzekucyjne nawiązują do jej męczeńskiej śmierci, a korona podkreśla jej królewskie pochodzenie. Koło rozdzielone na dwie części nawiązuje do cudownego zniszczenia, któremu uległo ono podczas tortur zadawanych świętej. Również na pieczęci parafii ryglickiej koło św. Katarzyny przedstawione zostało nie w całości lecz w trzech czwartych. Osiem kolców umieszczonych na kole można interpretować jako symbol ośmiu miejscowości wchodzących w skład gminy. Symboliczny walor mają również barwy herbu. Barwa czerwona tarczy herbowej to symbol męczeństwa świętej, barwa złota to symbol światła, nieba, królewskości, mądrości i triumfu. Między innymi aureole świętych miały barwę złotą. Barwy herbu zachowują zasadę alternacji. Stylizacja plastyczna koła została zaczerpnięta z flamanckiego herbarza Bellenville powstałego w 2 poł. XIV wieku.

Flaga gminy Ryglice
Flaga jest jednym z trzech używanych obecnie weksyliów. Oprócz niej używane są też chorągiew oraz sztandar. Najstarszym weksylium była chorągiew, pełniąca pierwotnie funkcję znaku wojskowego, jednak z biegiem czasu jej używanie rozszerzyło się na sfery nie związane z wojskiem: np. chorągwie ziemskie, miejskie i kościelne. Był to płat materiału przytwierdzony do drzewca, na którym umieszczano godło herbowe, haftowane, malowane lub aplikowane. Płat najczęściej miał barwę pola tarczy herbowej i na nim bezpośrednio (bez tarczy) umieszczano godło. Stosowano też inne rozwiązanie, herb umieszczano na płacie chorągwi na tarczy, wówczas barwa płata była obojętna. Obecnie proponuje się używanie chorągwi przede wszystkim na szczeblu województwa oraz w miastach. Ponieważ Ryglice odzyskały ponownie prawa miejskie, zaproponowaliśmy przyjęcie flagi zbudowanej według zasad charakterystycznych dla staropolskich chorągwi. Odeszliśmy w tym wypadku od modelu flagi proponowanej przez nas dla innych gmin województwa małopolskiego, zachowując jednocześnie proporcje charakterystyczne dla flag gminnych.
Flaga gminy Ryglice powinna się różnić od flag innych gmin naszego województwa, gdyż jej siedzibą jest miasto. Miasta staropolskie używały właśnie takich chorągwi i do tej tradycji nawiązaliśmy w przypadku Ryglic. Wybór takiej flagi podkreśla zaszczytną pozycję miasta i gminy w strukturze administracyjnej województwa. Również dla innych miast, które zwrócą się do nas o opracowanie symboli samorządowych zamierzamy proponować flagi nawiązujące do staropolskiej tradycji chorągiewnej.

Opis flagi gminy Ryglice brzmi:
Flaga gminy Ryglice ma postać czerwonego płata na którym pośrodku umieszczono herb gminy. Stosunek szerokości do długości płata flagi wynosi 5:8.
Innym weksylium, do którego gmina ma prawo, jest sztandar. Bywa on sporządzany z dwóch połączonych ze sobą bławatów (płatów materiału), różniących się barwami i przedstawieniami, przymocowanych na stałe do drzewca. Obowiązkowym elementem składowym sztandaru jest herb jednostki samorządowej, w tym wypadku gminy. Sztandar w przeciwieństwie do pozostałych weksyliów wykonywany jest zawsze tylko w jednym egzemplarzu. Jest więc weksylium szczególnie zaszczytnym. Swe początki wywodzi od znaków wojskowych jazdy, by z biegiem czasu coraz silniej wkraczać również w sfery poza wojskowe, jako weksylium używane przez organizacje społeczne, partie polityczne, szkoły, wyższe uczelnie, władze miejskie, wojewódzkie, powiatowe czy gminne. Zwracamy uwagę, że w przyszłości również Ryglice mogą sobie sprawić sztandar. Jest to w przypadku tej gminy szczególnie wskazane dla podkreślenia odzyskania praw miejskich i wynikającego stąd szczególnego miejsca wśród gmin małopolskich.

Pieczęć gminy Ryglice
Ustawa z dnia 29 grudnia 1998 roku "o zmianie niektórych ustaw w związku z wdrożeniem reformy ustrojowej państwa" zezwala samorządom na używanie obok pieczęci z herbem państwowym również pieczęci z herbem gminy, powiatu lub województwa. Zastrzega się jedynie, że "odcisk pieczęci z herbem [samorządowym] nie może być umieszczany na dokumentach urzędowych z zakresu administracji rządowej". Ustawa powyższa zezwala więc na dołączenie do symboli gminy obok herbu i flagi również pieczęci. Zaprojektowana przez nas pieczęć prezentuje herb gminy Ryglice bezpośrednio w polu pieczęci, bez tarczy herbowej. Zrezygnowanie z tarczy powoduje, że godło jest większe i lepiej wypełnia pole pieczęci. Napis biegnący wokół brzmi: GMINA RYGLICE.

Symbolika samorządowa w życiu gminy
Herb, flaga i pieczęć to najważniejsze, a zarazem najbardziej zaszczytne symbole terytorialnej wspólnoty. Tradycja posługiwania się przez jednostki terytorialne herbem, weksyliami oraz pieczęciami sięga w Polsce czasów średniowiecza. W dawnej Polsce prawo do posiadania herbu i chorągwi posiadały jedynie województwa i ziemie. To one m. in. powinny współcześnie służyć jako wzorce tym jednostkom samorządu terytorialnego, które wcześniej takich znaków nie posiadały, a uzyskały do nich prawo dopiero na mocy ustaw samorządowych z lat 1990 i 1998. Podkreślić należy, że miejscowości wchodzące w skład obecnej gminy posiadały tradycję sfragistyczną siegającą XIX stulecia, a miejscowości będące siedzibą parafii jeszcze dłuższą, bo sięgającą średniowiecza, tradycję świętych patronów kościołów. Do tej tradycji sięgnięto przy sporządzaniu herbu. Jest on więc herbem nowym, ale mocno osadzonym w przeszłości gminy Ryglice.

Herb był i jest żywym dziedzictwem historii. Nawet jeśli powstał współcześnie, jak herb gminy Ryglice, nawiązuje do miejscowej tradycji historycznej. Wraz z przyjęciem przez Radę Gminy stał się on, wraz z pozostałymi symbolami samorządowymi, znakiem jej tożsamości, a zarazem częścią współczesnej polskiej heraldyki samorządowej. Oprócz funkcji wynikających z tych historycznych uwarunkowań, będzie on pełnił również funkcje czysto praktyczne. Herb, flaga i pieczęć to ważne instrumenty promocji gminy, jej terytorium, społeczności lokalnej oraz różnych podmiotów działających na jej terenie. We wszystkich działaniach władz gminnych winny być one otaczane szczególnym szacunkiem i wykorzystywane do odpowiednio godnej jej reprezentacji.

Herb gminy będzie występował przede wszystkim na fladze i na pieczęci. Może też być umieszczony na sztandarze, na odznakach i atrybutach władz gminnych (łańcuchu burmistrza, lasce przewodniczącego rady gminy oraz odznakach radnych), ewentualnie także na znaczkach czy identyfikatorach pracowników urzędu gminy, na kopertach i papierze firmowym urzędu gminy, na wizytówkach przedstawicieli władz, na drukach okolicznościowych wydawanych przez gminę lub za jej zgodą, ewentualnie na winecie lokalnej gazety, a także na znakach granicznych tzw. witaczach. Herb gminy może być wyjątkowo używany także przez inne instytucje lub osoby, ale zawsze za wiedzą i zgodą władz gminnych. Herbu nie należy nadużywać. Trzeba go otoczyć należnym mu szacunkim i nadać mu rangę naczelnego symbolu gminy.

Wojciech Drelicharz Zenon Piech

Opracowanie plastyczne herbu, flagi i pieczęci: Barbara Widłak

Autorzy są historykami - heraldykami, pracownikami Instytutu Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego, twórcami systemu heraldyczno - weksylologicznego województwa małopolskiego oraz jego powiatów i gmin. Herb, flaga i pieczęć gminy Ryglice wchodzą jako kolejny element do tego systemu.